Sabtu, 28 Mei 2016

Kata-kata Bahasa Dayak Maanyan

Tubuh= Tenga
Manusia=Murunsia
Rambut=Wulu
Kepala=Ulu
Muka=Uru wawa
Mulut:wawa:suaw
Dahi=Ra’i
Otak=Utek
Kulit=Kudit/Upak
Kening=Kaning
Mata=Mate
Hidung=Urung
Bibir=Wiwi
Gigi=Dipen
Gusi=Lalingirin
Lidah=Lela
Ludah=Iwey/Rura
Dagu=Ra’ang
Pipi=Pahu


Telinga=Silu
Leher=Diung
Punggung Leher=Tenru
Telapak=Palat
Lemak=Tawe(nawe)
Daging=Lunek
Punggung=Pungung
Dada=Dada
Payudara=Umu
Puser=Puhet
Perut=Wuntung
Hamil=Mihauwuntung
Bahu=Papale
Pinggang=Pingang
Pantat=Para
Selangkang=Leka
Paha=Kahapang/sapak
Lutut=Ulu Alep
Kaki=Pe’e
Pegelangan Kaki=Wisis/Su’i
Tumit=Tungka
Jari-Jari=Kingking
Tangan=Tangan
Usus=Sana’ii
Isi Perut=Apukan Sana’ii
Hati=Atey
Ubun-ubun=Pamuwuen
Kantong Kencing=Wuwunien
Tulang=Ta’ulang
Kuku=Kuku
Ketiak=Kelek
Siku=Hiku
Selangkang:Leka
Air ludah=Iwey
Meludah=Nura

Aksesoris
Cincin=Utas
Anting=Suwang
Kalung= Manah
Tali=Tadi’
Gelang=Galang
Baju=Pama
Celana=Salawar
Tutup Kepala=Lawung(dyk)



Penampilan Fisik
Cantik=Mawiney
Ganteng=Manuwu
Jelek=Murun
Jelek sekali=Murun Tu’u
Gemuk=Munuk
Kurus=Mais
Kurus Sekali=Mais Meus
Tinggi=Amau
Rendah=Ime
Cemberut=Rarusum
Timpang=Kepa
Gigi Maju=Sua’wen
Juling=Bilar
Buta=Pehe
Tuli=Marengen
Lihat=Kahawas
Kabur=Ang/Puang Kahawas
Sumbing=Pirut
Berbedak Tebal=Sabem
Jambang=Ramee,Barame,jabes
Muka Kotor=Burem
Muka Kotor Sekali=Burem Memem.
Rambut Acak-acakan=Ruje Rujay.
Menyisir Rambut Kesamping=Lilang/Nalilang
Janggut:Jangut

Family/Keluarga
Laki-laki=Upu
Perempuan=Wawei
Albino=Wangaw
Kakek=Kakah
Nenek=Itak-nini
Ayah=Amah
Ibu=Ine/ineh
Saudara=Pulaksana’i
Kakak=Tata
Adik=Ani
Keponakan=Aken
Cucu=Umpu
Paman=Amah Tueh/Iya
(umum)busu,mama
Bibi=Tutu/Ine Tueh/ine Iya
Ipar Laki-laki=Daup(padaupan)
Ipar Wanita=iwan(paiwanan)
Sepupu 1X=Sahindraan
Sepupu 2X=Sanruehan
Sepupu 3X=Santeluan
Sepupu(umum)=Tawari/dawari
Mertua=Kasian
Besan:Bulaw
Adik/kakak mertua=Kasian Lamung
Tua=Matueh(Tueh)
Tua Bangka=Matueh Mata’ang
Muda=Iya
Menantu=Nantu
Teman=Hengaw
Teman=Dapa/Tangke
Berselingkuh=Idapa
Janda=Wallu
Hamil Belum Menikah=Ngampang
Aborsi:Ngumpe

Warna=Puling
Merah=Mariang
Merah Sekali=Mariang Marede
Hijau=Kakuring
Putih=Mahilak
Putih Sekali=Mahilak Mahalik
Kuning=Madintang
Silver=Matalak
Hitam-Maintem (intem)
Hitam Sekali=Maintem Ma antim
Bintik-bintik=Barutit

Rumah=Lewu
Atap=Hapaw
Halaman=Natat
Lantai=Lantai
Dinding=Pipik
Pintu=Wanawang
Daun Pintu=Alewen
Jendela=Panawa
Pilar=Ari’
Tangga=Tukat/Tantang
Lubang=Luwang
Tanah=Tane
Lumpur=Putak
Debu=Habu
Debu Dapur=Walenun
Kursi=Karusi
Bunga=Wunge
Selimut=Wunut,Kuwing
Selendang=Puyun
Sarung=Daduk
Guling=Gaguling
Kasur=Tilam
Alat Penampi=Dahuru
Tempat Panci=Jeken
Pembaringan=Pa’andrean
Cermin=Saramin
Sisir=Hurut
Sisir Kutu=Hurut Pariket
Bedak=Pupur
Kelambu=Tayub
Piring=Lumah
Gelas=Galas/Sangker
Talam=Apar
*takungan
Api=Apuy
Korek Api:kama api
Air=Ranu
Kayu Bakar=Pa’urung
Kayu Ulin=Tawudien
Rotan=Uwei
Bambu=Paring
Jarum=Pilus
Ayunan=Siang(siangan)
Pelataran=Lalaya
Tikar=Patah
Wajan=Dikang
Panci=Kenseng
Kuali=Gungung
Dapur=Rapu’an
Parang=Taruh
Pisau=Lading
Parutan=Parudan
Minyak=Ilaw
Minyak Kelapa=Lala
Sapu=Pipapas/pikekeh
Cobek=Subek
Ulakan=Pipipis
Sendang=Tapian,Ugang
Kamar:Elet

Binatang=Satua
Anak Kelelawar=Juris
Ayam= Manu
Ayam Jantan=Jagaw
Ayam Betina=Pa’unan
Anak ayam=Piak
Anak Ikan=Panak
Bekantan=Paikah
Burung=Wurung
Burung Hantu=Tatuat
Buaya=Wu’ah
Babi=Iwek
  Anak Babi=Unik
  Babi Hutan =Wawuy
Kotoran Ayam=Dentun
  Bekas Kotoran Manusia=Lukay
Elang=Mangamet
Kucing=Using
Monyet=Warik,Weruk,Keu,
Anjing=Antahu
Anak Anjing=Duyu
Pipit=Angkarey
Tupai-Memay
Tikus=Pi’unuh,Biuntung,Alingeket
Semut=Wisik
Serangga=Ehu
Serangga Hitam:Katekeh
Ular-Anipe
Kura-Kura=Rare’eh
Penyu=Bidawang/Biuku
Telur=Anteluy/ateluy
Ikan=Kenah
Ikan Gabus=Tawelen
Kelelawar=Kekek
Ikan Lele=Kadiki
Kerbau=Karewaw
Walet=Kadialang
Jejak kaki=Inuy(bnt)
Ekor=ukuy
Sayap=Elat
Rusa=Kawawe
Pelanduk=Palanuk
Kumbang=Taliyamuk
*jenis lain=Muhaw
Kupu-kupu=Tawirit/Lalung
Sejenis Kadal=Manyua
Belut=Wiyaka
Nyamuk=Mamu
Lalat=Lalet
Lebah-=Wani
Tawon=Panenget/Uang agung
Kalong Besar=Paing
Kecoa=Bahulang
Cacing=Sasing
Katak=Ja’ung
Ulat=Ulet
Trenggiling=Ayem
Musang=Amunin
Mengeram Telur=Ngukup
Menetas:Muwu
Landak=Tetung
Tanduk=Tanruk
Sayap=Elat

Tumbuhan=Kayukaya
Pohon=Kakaw
Batang=Watang
Cabang=Paka
Dahan:Ra’an
Ranting=Jangkeng
Pucuk=Pusuk
Buah=Wu’a
Kembang=Wunge
Daun=Rawen
Rimba=Jumpun Haket
Belantara=Katuan Mehun
Lebat=Mahaket
Lebat Hujan=Uran Mehet
Rawa-rawa=Luwaw
*Janah (rawa-rawa)
Rumput=Rikut
Rumput Pendek=Bariwit
*hiring (rumput daun tajam)
Kelapa=Niyuy
Padi=Parey
Beras=We’ah
Nasi=Nahi
Antah:Jaha
Ladang=Ume Taun/lasi
Kebun=Kabun Kalaka
Tumbuh=Tumu,Manting
Memetik Padi=Masi
Memetik Buah=Ngaiyuh/Nguteh/Ngutik
Tebang=Neweng
Tebas untuk Kebun=Tawah
Membersihkan Ladang=Ijajab
Membuka Ladang=Tamaruh/neweng
Membakar =Nutung
Membakar Mempersiap Ladang=Ipanruk
Merontokkan Padi=Ngi’ik
Menanam Padi=mu’aw
Gotong Royong Menanam Padi=Ngayuh
Menanam Buah/Pohon=Ngamule
Menanam disawah=ipalay
Menjemur padi=Mara’eang(paraeyang)
Jemuran Padi:Lelai/Ilelai
Bambu=Baring
Rebung=Puka

Buah&Sayur-Wua&Turukayu
Buah=wu’a
Sayur=Turukayu
Pisang=Punsi
Gandaria=Ramunia
Jeruk=Limau
Nanas=Kanas/Malaka
Jengkol=Jaring
Durian=Ruyan
Durian Merah=Layung
Durian Kuning=Papaken
Durian Hutan=Taitungen
Cempedak=Nanakan
Cempedak Muda=Rereh
Kulit Cempedak=Papai
Jambu Monyet=Janggus
Manggis=Mangis
Langsat=Lehat
Langsat Biji Besar=Ruku
Terong=Te’ung
Rebung=Puka
Jamur=Kulat
Cabai,lombok=Bawu
Labu=Baluh/Balubuh
Pakis=Angang
Pakis Merah=Pike
Umbut=Uwut
Kencur=Sakur
Jahe=Lahuyu
Lada=Sahang
Garam=Rangi
Singkong=Suku/Dengkut
Daun Singkong=Pusuk Suku
Sirih=Lu’at
Biji=Diki
Semangka:Karamunya

Rasa=Nanam
Pahit=Ma’pait(pait)
Sepat=Ma’hapet(hapet)
Enak=Marauh
Asam=Ma’asem(asem)
Manis=Mamis/Kamis
Pedas=Marare(rare)
Basi=Wangi
Berbau=Ma’enguh
Berbau Sekali=Maeng’uh Ma’angah
Bau=Enguh
Daging Bau=Bengur
Hambar=Mapahe
Sangat Hambar:Mapahe mapiha
Gosong=Hangit/Etung
Asin:Ma’erang(erang)

Ukuran,Jarak
Panjang=Amau
Pendek=Ime
Jauh=Lawit
Dekat=Riet
Cepat =Hinang/wansit
Lambat=Unte
Hulu=Rahay
Hilir=Hawa
Atas :Amau
Bawah=Kapit/ime
Kanan=Kawan
Kiri=Kawi
Pelan=Gamat
Ringan=Madiney
Berat=Mawe’at/we’at
Diantara=Helang
Besar=Hante
Kecil=Rumis
Belakang=Wading
Dalam=Wu’ang
Masuk=Asuk
Memasukan=Ampasuk
Dalam(air)=Lalem
Tenggelam=Leteng
Mati Tenggelam=Uhet
Depan=Muka
Lurus=Witu
Luas:Laga
Lama:Lawah/uhang/sadi
Baru:Wau
Dangkal:Mahak

Kata Tanya/Orang
Saya=Aku/Tulat(3)
Siapa=Hie
Bagaimana=Kala awe (ka’awe)
Dimana=Hang Awe
Disini=Hang Ina
Disana=Hang Iru/Inay
Kamu=Hanyu
Dia=Hanye
Manusia=Murunsia
Orang=Ulun
Disana=Hang Yaru
Disini=Hang ina
Punya Dia=Wat Ni
Punya ku=Wat Ku
Punya kita=Wat Takam
Punya Kamu=Wat Nu
Kita=Takam
Apa=Inun
Kenapa=Wah Inun/deya inun
Ada Apa=Wah Inun/inun pudi
Berapa:Pire
Beberapa:Papire
Kapan:Hantamian/hantek
Tidak:Puang/ang

Cuaca,Musim
Panas=Malaing
Panas sekali:Malaing Maluhaw
Dingin=Marisak/Maringin
Dingin Sekali=Marisak Marawuh
Hujan=Uran
Kilat/Petir=Kelat
Guntur:Nanyu/Ampeng
Badai=Tadihu
Terang/panas=Ka’ii
Terang:Mara’ai
Angin=Riwut
Asap=Atuk
Bulan=Wulan
Matahari=Mate andraw
Sungai=Hungey
Mengigil=Neter
Gemetaran:Neter Natir
Hari=Anraw
Gelap=Maiyeng
Gelap Gulita:Maiyeng Maituk
Pagi=Kaiyat
Siang=Penah Anraw
Siang=Amaw Anraw
Sore=Kariwe(putut kariwe)
Petang=Tukan Iyeng/sirum
Malam=Malem/Kamalem
Tengah Malam=Penah Malem
Besok=Kaiuni
Lusa=Karuan
Sebelum Lusa=Dilaw
Hidup=Welum
Mati=Matei

Hobby
Memancing=Mintan,Mamban-yur
Mencari Ikan=Ngenah
Mencari Ikan dengan Bubu=Muwu/Nangkala
Berburu=Nyangul,Nganup
Masang Jaring=Maluh
Mencari dengan suluh/suar:Manyuar
Menjebak=Jipah,Pusi Umpak,Tinyak
Jebakan=Jipah,Nampaleng, Pulut
Menangguk=Nikep
Menjebak Burung=Ne’en,Mullut
Menjala Kalong=Maluh(paluh)
Mencari Muhaw=Nangkur
Mencari Ikan dengan Tuba=Nuhak
Menombak ikan:Niruk
Main Lugu:Main Lugu

Reaksi /Aktivitas
Marah=Sangit,Serek
Sulit=Mahadin(hadin)
Lucu=Kisuh
Sombong=Sakah
Takut=Pang he’ei/Matakut
Berani=He’ei
Pemberani=Ma He’ei
Lelah=Uyuh/jura/lebe
Basah=Wehu
Basah Sekali=Wehu Wuha
Basah Kuyup=Wehu wuha bundrus bungkak
Senyum=Rimut,Rarimut
Kaya=Tataw
Cepat=Hinang
Terburu=buru=Badadas/rerew
Nyasar=Tawang
Mahal=Rarang
Lapar=Kala’uan/ka’juju
Lapar:Mahiri atei
Bodoh=Lunga
Bohong=Ipusu(pusu)
Sekali=Hindra
Keduakali=Handrueh
Bengong=Wingi Wanga(manga)
Cengar Cengir=Ringi Riay
Berbaring=Mangkading(angkading)
Duduk=Maharung(harung)
Telungkup=Sale’ep
Jongkok=Juku,Ijuku,
Jongkok Duduk=Tantungu
Merayap=Iladi(bayi)
Berdiri=Minri
Melipat=Nepet/Lepet
Samping=Higa
Buang Air Besar=Amedeh/Amereh
Buang Air kecil=Amini
Air Besar(kotoran)=Edeh,Ereh
Marah-marah_Munyak
Menyalahkan=Mada,Wada
Tidur=Manre
Makan=Kuman
Senang/Gembira=Arai
Benci=Muar,(ang rigi)
Benci sekali=Muar Marikang
Meledak=Metu(metumerai)
Memejamkan=Mangkirum
Cuci=Wu’i
Cucian=Wu’i an
Cucian Baju=Tuhunan(tuhun)
Cuci piring=Saluh(isaluh)
Basuh=Suhu
Rendaman Baju=Anuman
Rendaman=Ranaman
Gosok=Gintus
Kotor=Bere
Bersih=Barasis
Cucian Bersih=Mining
Mendidih=Newe
Masak=Manru
Mentah=Manta
Gosong=Etung,Hangit
Kerak Nasi=Isip
Masak Nasi=Nganru
Masak=Nanak
Rebus=Rakan
Memasak Lauk=Nu’en
Panggang=Mangang,Upuh,
Salay.
Memasak (umum)Padangan
Rebusan=Rakanan
Terjun=Mitun
Turun=Minaw/uluy
Naik=Mamai
Menaikan=Nginrik(inrik)
Bicara=Paner
Cerita=Kisah
Mencari sesuatu=Ngaiyuh/Ngakali
Bercerita=Basurah
Dongeng=Tanuhuy
Menceritakan(jelek)=Narung (tarung)
Mencicipi:Nginam
Kerja=Gawi,Ulah
Ambil=Alap,Jaweh,Utik
Gatal=Makaten
Menggaruk=ngukut
Garuk=Kukut
Garuk-Garuk=Kukut Kunyat
Ngantuk=Saruru
Rebah=Tumang/punga
Ludah=Iwey
Meludah=Rura(nura)
Kentut=Eput
Jalan=Lalan
Berjalan=Takia
Pergi=Tulak
Kesana (menyuruh)=Hulu
Jalan-Jalan=Pasiar
Sandar=Handry(mahandry)
Diam=Muku
Sunyi=Suni
Sunyi Sekali=Suni Mi’ik/suwung
Tinggal=Muneng(uneng)
Gigit=Kikit
Meraba=Ngama,Ngahar
Elus-elus=Laluhu
Tepuk=Tetap
Judi=Pamainan
Main=Tully
Mengambil buah dengan Galah=Sunruk
Menombak=Jalak,Duha
Muntah=Nu’a/Nief
Muntah-muntah=Nua Nekuk
Menjilat=Dilaf
Telan=Telen
Hirup=Hiup/Niup
Isap=He’ut(neu’t)Sesep
Tiup=Simuy
Muntah dikit=Lief/Nief
Gigit=Kikit
Kunyah potong=Pafa
Bersama-sama=Sindrah
Lewat=Mitah
Silahkan Lewat=Palus
Ribut=Rawek
Ribut Sekali=Rawek Rukah
Bunuh Diri=Mittu
Jahit=Kamit(ikamit)
Patah=Tepu
Jual=Arri(ngari)
Tendang=Jingkang
Jalan=Takia
Tanam=Amule,Palay
Tangis=Kiak,Ngiak,Nungkaw
Buka=Uka
Dengar=Rengei
Terbang=Samiding
Minum=Ngu’ut
Pukul=Mupuk
Pegang=Tegei
Gandeng=Repang
Nendang=Nyepak
Pandang=Wa’uh
Lihat =Dinung
Menyelidiki(curiga)=Kanining Kalu’ur
Intip=Kanining
Rokok=Udut
Menginang=Mempa
Lompat=Tanturak/Nanturak
Lompat=Nampekung/numping
Lari=Nempat
Jumpa=Panalu
Melintang=Sawalang
Hentak=Hantak,Nantak
Telanjur=Ajur Budas
Menetes=Metak
Menetes(mengalir)lelew
Menurunkan=Nguluy,  Ngampinaw
Menaikan=Ngampamay
Beli=Midi/Widi
Bawa=Insing
Tertawa=Kakihi(kihi)
Licin=Maliey
Minum=Ngu’ut


Sakit
Sakit=Mahanang
Sakit-gering=Mekum
Sakit Keras=Buyuk
Tidak Terlalu Sehat=ang marauh daging,
Tidak Sehat= ang Jaraga
Bersin=We’enan
Batuk=Mang’ah
Kuat=Wigas,Wagas
Gatal=Makaten
Lemah Badan=Lebe
Flu=Mu’ux
Keseleo=Siluy
Celaka=Tundrung
Tabu=Padi
Ayan=Iweken
Keracunan=Tawen
Melanggar Tabu =Kapusunan
Perih=Mahiri/mahiding
Perih Sekali=Mahiri Maharai
Sakit Menahun=Jungun
Gila=Rapuy
Gila-gilaan=Rapuy Rumaw

Menyadap Karet
Pohon Karet:Pararaba/kakaw gatah
Latek:gatah/dite
Menyadap karet:ipantat/mamantat.
Sadap:pantat:guris/manguris.
Pahat:Pe’et
Bak:Takungan/bak
Karet:Bukat/kantal
Kebun muda:Kabun Muda
Kebun tua:Kabun Matueh
1 Kebun:Erang karawen
2 Kebun:Rueh karawen
Hutan Lebat:Katuan
Karet kualitas tidak baik:B
Karet kualitas baik:A
*Kantal tarik adalah karet yang sudah kering mengelilingi alur sadapan.
*Sasudu adalah Daun atau seng yang menjadi talang aliran latek/dite.
*Surung:tempurung atau mangkok penampungan latek.ada juga terbuat dari bambu kalau terdesak dari daun yang agak lebar.
*Tampik:karet yang sudak di masak dalam bentuk tertentu.(bundar dan kotak)
*Ganrung:umbi-umbi tanaman tertentu sebagai alat masak/membekukan karet secara cepat/tingkat asamnya tinggi.
*Tawas:Zat tertentu asam tinggi untuk mengentalkan latek/dite.
*Kakarun/Ngakarun:meminjam/sewa kebun dengan pembagian hasil.
*Manyuluh:menyadap karet dini hari.
*Ma’awang/mi’awang:mengambil karet/latek/dite yang ada dalam penampungan/mangkok
(surung).
*Sakraf:Kulit kayu karet yang nempel di kantal tarik dan tidak dibersihkan, karet yang demikian disebut/kualitas B. Ada yang dilakukan dengan tidak sengaja ada juga yang melakukan dengan sengaja supaya menambah timbangan.
*Ngapanru dite:memasak/mengentalkan latek/dite.
*Batimang:menimbang atau menjual karet.

Ladang=Ume
*NaruhNeweng:menebang/menebas (tamaruh).
*Jewe:area yang akan dibakar untuk ladang.
*Ranrangan/iranrang: membuat batas agar waktu membakar api tidak menjalar.
*Nutung:membakar
*Ipanruk:mengumpulkan kembali kayu yang tidak habis terbakar dan membakarnya kembali dalam beberapa bagian.
*Muaw:menanam padi di ladang.
*Nganyuh:bersama-sama menanam padi:
*Panganraw:saling tolong menanam padi.
*Lasi:ladang
*Ijajab:membersihkan rumput di ladang yang sudah ada padi.
*Parey:padi
*Masi:memetik padi
*Wasian:padi yang akan di petik.
*Parey mihak:padi yang sudah matang
*Gentu:ani-ani
*Ngi’ik:merontokan padi  dengan cara di injak-injak.
*Itap/Ngitab:menampi
*Maraeyang:mengeringkan padi.
*Paraeyang:padi yang dikeringkan
*Lelaian:jemuran padi.
*Mangiling:mengiling padi.
*We’ah:beras.
*Ete:dedak
*Jaha:padi yang tidak tergiling dengan baik dan bercampur beras.
*Wusi:bulir/biji padi/beras.
*Nahi:nasi
*Angkarey:burung pipit
*Piyunuh:tikus
*Parakelap:orang-orangan sawah/ladang.
*Tangui:camping lebar.
*Dahuru:alat tampi
*Panuk:bakul
*Buyung:tempat menuai/menaruh padi.
*Buntat:tas besar.
*Tabilung:lumbung
*Alu:alat tumbuk
*Lehung:lesung
*Mutu/nutu:menumbuk
*Ugup:parang pendek
*Taruh:parang
*Wadiyung:kapak penebang
*Aleley/patake:tanaman khusus berbiji bisa digunakan sebagai kuliner/penangkal petir.
*Tantuke:sejenis bayam

2 komentar:

  1. nice post, saran aja kalo nyusun kosakata-ny sesuai abjad dan disusun dari Indonesia-maanyan agar lebih mudah

    BalasHapus
    Balasan
    1. Terima kasih atas masukannya... yang ini memang saya acak... jika ingin yang sesuai abjad klik link ini aja http://jonimaanyan.blogspot.com/p/kosakata.html

      Hapus